Antik Yunan'da Keçi Türküleri
Antik Yunan'da Keçi Türküleri
Tragedya; Türkçe’de kullandığımız hali ile trajedi. Sadece bir tiyatro oyun türü olarak geçmiyor aynı zamanda acı, felaket, yıkım gibi durumları ifade ederken de kullanıyoruz. Sözgelimi “Emine’nin hayatı çok trajik bir hal aldı” gibi.
Ancak ilginç olan şudur ki, trajedi (tragedya) sözcüğünün, acı, felaket, yıkım vb sözcüklerle uzaktan yakından bir ilgisi yok.
Tragedya, Antik Yunanca’daki “tragoidia” sözcüğüdür ve bileşik bir sözcüktür. İçinde iki sözcük barındırır; “tragos” ve “oidie”. Tragos, keçi demek, oidie (bileşik sözcüklerdeki haliyle oidia) ise “şarkı”, “ezgi” gibi anlamlar taşır. Çağdaş kullanımdaki “ode”nin de kökenini oluşturur. Yani bu durumda tragoidia (tragedya), “Keçi Türküleri” anlamına gelir.
Bu “keçi türküleri” tiyatronun da var oluşunu sağlar, kökeninde yer alır. Dionysos onuruna düzenlenen dini törenlerde, bir koro, keçi kostümleri giyerek keçi kılığına bürünür ve Dionysos için ilahi niteliği taşıyan “dithyrambos”lar okur.
Sonra MÖ 6.yy’da Thespis diye bir adam çıkar ve keçi kostümü giyip dithyrambos okuyan bu koraya bir aktör ilave eder. Tarihteki bu ilk aktör de kendisidir. Aktör ve koro arasında diyalog oluşturulur. Böylece tiyatro, var olmuş ve serüvenine başlamıştır. Bu nedenle Thespis’i tiyatronun yaratıcısı olarak kabul etmek gerekir. Tabii ki Thespis bununla da yetinmez, arabasına bir tiyatro sahnesi kurar ve çevre kentlerle, kasabaları dolaşarak temsiller verir. Böylece tiyatroyu yaratmakla kalmaz aynı zamanda “gezici tiyatro”nun da temellerini atar. “Thespis’in Arabası” ifadesi de tiyatro tarihinde yer alır. Hatta oyunculuk yeteneğine bağlı olmak üzere kimi aktörlerin “thespian” olarak anıldığı da söylenir.
Ancak ne büyük bir şanssızlıktır ki, Thespis’in hiçbir oyunu günümüze ulaşmaz. Günümüze “tam metin” olarak oyunu ulaşan en eski tragedya ozanı ise Aiskhylos’tur. Aiskhylos da Thespis’in eklediği bu aktöre, yeni bir aktör ekler ve sahnede eş zamanlı bulunan aktör sayısını 2’ye çıkarır. Daha sonraki dönemlerde Sophokles de bir oyuncu daha ekleyerek 3’e çıkarır. (Bu sayılar oyundaki tüm karakterlerin sayısını değil, aynı anda sahnede bulunan aktör sayısını ifade eder).
Ancak ilginç olan şudur ki, trajedi (tragedya) sözcüğünün, acı, felaket, yıkım vb sözcüklerle uzaktan yakından bir ilgisi yok.
Tragedya, Antik Yunanca’daki “tragoidia” sözcüğüdür ve bileşik bir sözcüktür. İçinde iki sözcük barındırır; “tragos” ve “oidie”. Tragos, keçi demek, oidie (bileşik sözcüklerdeki haliyle oidia) ise “şarkı”, “ezgi” gibi anlamlar taşır. Çağdaş kullanımdaki “ode”nin de kökenini oluşturur. Yani bu durumda tragoidia (tragedya), “Keçi Türküleri” anlamına gelir.
Bu “keçi türküleri” tiyatronun da var oluşunu sağlar, kökeninde yer alır. Dionysos onuruna düzenlenen dini törenlerde, bir koro, keçi kostümleri giyerek keçi kılığına bürünür ve Dionysos için ilahi niteliği taşıyan “dithyrambos”lar okur.
Sonra MÖ 6.yy’da Thespis diye bir adam çıkar ve keçi kostümü giyip dithyrambos okuyan bu koraya bir aktör ilave eder. Tarihteki bu ilk aktör de kendisidir. Aktör ve koro arasında diyalog oluşturulur. Böylece tiyatro, var olmuş ve serüvenine başlamıştır. Bu nedenle Thespis’i tiyatronun yaratıcısı olarak kabul etmek gerekir. Tabii ki Thespis bununla da yetinmez, arabasına bir tiyatro sahnesi kurar ve çevre kentlerle, kasabaları dolaşarak temsiller verir. Böylece tiyatroyu yaratmakla kalmaz aynı zamanda “gezici tiyatro”nun da temellerini atar. “Thespis’in Arabası” ifadesi de tiyatro tarihinde yer alır. Hatta oyunculuk yeteneğine bağlı olmak üzere kimi aktörlerin “thespian” olarak anıldığı da söylenir.
Ancak ne büyük bir şanssızlıktır ki, Thespis’in hiçbir oyunu günümüze ulaşmaz. Günümüze “tam metin” olarak oyunu ulaşan en eski tragedya ozanı ise Aiskhylos’tur. Aiskhylos da Thespis’in eklediği bu aktöre, yeni bir aktör ekler ve sahnede eş zamanlı bulunan aktör sayısını 2’ye çıkarır. Daha sonraki dönemlerde Sophokles de bir oyuncu daha ekleyerek 3’e çıkarır. (Bu sayılar oyundaki tüm karakterlerin sayısını değil, aynı anda sahnede bulunan aktör sayısını ifade eder).